Hıristiyanlık dininin doğduğu yer olarak bilinen Kapadokya’nın gizli sırları ve yaşanmış hikayelerini betimleyen Kapadokya Freskleri bugün bile gizemini koruyor. Hz. İsa, Meryem Ana ve 12 havarisinin bir dizi görsel şölen olarak sunulduğu freskler özellikle Karanlık Kilise ile tüm dünyanın gözdesidir.
Roma İmparatorluğunun baskısı nedeniyle Hıristiyanlık dinini yaşamak isteyenler Kapadokya’da özgürce ibadetlerini yapabilmiştir. Sebebi bölgenin coğrafik yapısından istifade ederek buraya sığınmaları ve gizlenmeleri olmuştur. Kapadokya gezilecek yerler bir dizi kilise, şapel ve manastırlardan oluşmaktadır. Bunun yanında aktiviteleri ile göz dolduran özeliklere sahiptir.
Kapadokya Vadileri ve Peribacalarının Oluşumu
Kapadokya’nın meydana gelmesinde Hasandağı, Güllü Dağ ve Erciyes Dağının Lavları oluşumun ilk etabını ateşler. Öyle ki 150 metre yüksekliğe varan lavlar buradaki alanları doldurmuştur. Zira öncesi burası bir göl ve sulak alandır. Ancak lavlar bu gölü kurutmuş ve bölge yeni bir yüze kavuşmuştur. Volkanik dağların püskürttüğü lavlar, küller bölgeyi doldururken zamanla yağan yağmur ve rüzgarların etkisi ile aşınan tüfler Kapadokya vadilerini oluşturmuştur. Üstü sert zemin olan peri bacalarının oluşumu böyledir. Bu peri bacalarının hammaddesi ile tüflerdir. Tüfler kolay oyulan malzemedir. Bunun keşfedilmesi ile bölgede yeni yaşam alanları oluşturulmuştur. Zira tüf oyulmasının ardından hava ile temas ederek sert bir zemini oluşturmaktadır. Böylelikle Kapadokya Hıristiyanların yaşam merkezi olmaya başlamıştır.
Doğal güzellikleri ile herkesi büyüleyen Kapadokya’nın bugünkü haline gelmesinde birçok medeniyetin katkısı vardır. Bu medeniyetler birbiri ardına gelirken bir öncekinin kültüründen etkilenmiş ve benimsemiştir. Zira bu medeniyetlerin kültürleri günümüzde harmanlanmış ve Türkiye açısından büyük ve köklü bir hazine ortaya getirmiştir. Öyle ki bu hazine Türkiye’de UNESCO ile tescillenmiştir. Özellikle Göreme Milli Parkı ilk miras yerlerinden olmaktadır.
Tüflerden oluşan peribacalarının yaşam alanı olmasının ardından yerleşik hayata geçen bölge halkı dinlerini rahatça yerine getirebilmek için ibadet yerleri yapmıştır. Bu aşamada Kapadokya Manastırları, kiliseleri ve şapelleri ortaya çıkmıştır.
Kapadokya Kilise Freskleri
Burada yaşayan medeniyetlerin tüfleri keşfetmesi, ilgisini çekmesi kolay oyulması ve işlenmesi ile sürmüştür. Bu sayede yerleşik hayata geçen insanlar ibadetlerini özgürce yerine getirmek için bölgede kiliseler inşa etmiştir. Kiliselerin duvarlarını ise freskler ile süslemişlerdir. Kiliseler daha çok mağaralarda yer alır. Bölgenin en önemli kiliseleri ise Göreme’de yer almaktadır. Zira Göreme ve Ürgüp Kapadokya’nın kalbi niteliği taşıyan yerleşim alanlarını oluşturmaktadır.
Kiliselerde betimlenen freskler doğal olarak Hıristiyan dinine özgü hikayeleştirilmiş betimlemeler olmuştur. Ayrıca tarihsel belge niteliği taşımaktadır. Çünkü İncil ile dönemini yansıtan hikayeler oluşturulmuştur. Bu sayede kilisenin ne zaman yapıldığı, kimler tarafından kullanıldığı gibi ibarelere ulaşılmaktadır. Bu nedenle belge olarak nitelendirilir.
Her kilisede farklı bir fresk betimlemeleri görebilirsiniz. Burada bulunan kiliselerin yapım yılının 10 ile 13 yüzyıl arasında olduğu düşünülmektedir. Bu tarihlerin verilmesinde ise fresklerdeki çizgiler öncü olur. Bölgedeki en güzel kilise freskleri ve Kapadokya Freskleri Göreme Açık Hava Müzesi içerisindeki Karanlık Kilisededir.
Yaşam alanı olan her yerde kilise, şapel ve manastır yapımlaştır. Bu durum yeraltı şehirlerine de yansımıştır. Örneğin Özlüce Yeraltı Şehri hem sığınma ve saklanma yeri olurken içerisine de ibadet yapabilmek için kiliseler ve şapeller inşa edilmiştir.
Karanlık Kilise Freskleri
Göreme Milli Parkı içerisinde yer alan Karanlık Kilise Freskleri ve betimlemelerine bakıldığında buranın 11 ve 13 ncü yüzyılda inşa edildiğini söylemek mümkündür. Göreme Açık Hava Müzesi içerisinde yer alan manastır ve kiliseler şunlardır;
- Kızlar ve Erkekler Manastırı
- Elmalı Kilise
- Aziz Basileus Kilisesi
- Yılanlı Kilise
- Tokalı Kilise
- Çarıklı Kilise
- Aziz Barbara Kilisesi
- Karanlık Kilise
Bu kiliselerin hepsinde freskler birbiri ile benzerlik taşımaktadır. Zira bunun nedeni aynı dönemde inşa edilmiş olmalarıdır.
Günümüze kadar gelen kiliselerin en önemli varlıkları fresklerdir. Yaşanan afetler ve zamana yenik düşen kiliselerin bazı bölgeleri yıkılmıştır. Ancak günümüzde halen gezilebilen yerleri vardır. Özellikle Karanlık Kiliseye bu aşamada parantez açılması gerekir. Sebebi ise burada bulunan fresklerin yeniden tadilattan geçirilmiş olması ve koruma altına alınmış olmasıdır. Korunması amaçlı olarak öylesine adımlar atılmıştır ki neredeyse buraların görülmesi engellenmiştir. Amaç sonraki nesillere bu kütür hazinesinin aktarılmasıdır. Karanlık Kilise fresklerinin korunması için atılan adımlar şunlardır;
- Göreme Milli Parkı içerisinde olmasına rağmen ek giriş ücreti alınması
- İçeriye 15 kişiden fazla alınmaması
- Alınan ziyaretçilerin 3 dakikadan fazla tutulmaması
- Özel ışıklandırmalar kullanılması
- Fotoğraf çekimlerinde flash ışığının yasaklanması
Hıristiyan dinine bağlı olarak kiliselerde yapılan freskler bir düzene ve kronolojiye uygun yapılmıştır. Ancak bu kural Kapadokya kiliseleri ve freskleri için geçerli değildi. Rastgele bir diziliş ve duvarların büyüklüğüne göre resmedilmişlerdir.
Yılanlı Kilise Freskleri
Nemli bir zemine sahip olan Yılanlı Kilise freskleri direk duvara işlenmiştir. Kilise iki bölümden oluşmaktadır. Serbest Yunan hacı olan planı ile XI. Yüzyılda yapılan kiliseye ismi yılanı öldüren Aziz Theodore ve Aziz George fresklerinden aldığı bilinmektedir. Efsanelere göre burada günahkar dört kadın bulunmaktadır. Bu kadınlara saldıran ise 8 yılan betimlemesi vardır. Kilisenin birinci katı ile kitabe tahrib olmuştur. Bu sebeple sahne anlaşılamamaktadır. Fakat Yılanlı Kilise fresklerinde bebeğin emzirmeyen kadına saldıran yılanın cezalandırdığı görülmektedir.
Son Akşam Yemeği
Kapadokya’da toplam 17 kaya kilisesi bulunmaktadır. Bu kaya kiliselerinin sahip olduğu freskler için gerekli çalışmalar yapılmaktadır. Halen yürütülen çalışmalardan bahsetmek mümkündür. Tüflerin bozulması, doğal afetler, jeolojik yapı ve insanların verdiği etkiler nedeniyle kayalar ve fresklerde bozulmalar görülmektedir. Bu bozulmaların önüne geçilmesi için çalışmalar gerekli kurum ve kuruluşlar ile yürütülmektedir. Ancak halen tüm ihtişamını koruyan fresklerden bahsetmek mümkündür. Bunlardan biri Son Akşam Yemeği betimlemesi ile resmedilen fresk olmaktadır.
Çizgiler ile yeniden canlanan Son Akşam Yemeği betimlemesinde Hz İsa’nın önünde masa vardır. Masada ise Hz. İsa ve Hıristiyanlığı temsilen bir balık bulunmaktadır. Masanın etrafında ise 12 havari görülmektedir. Hz İsa elinde rulo ile bir eliyle masayı takdis etmektedir. Sarı renkli halesi incilerle süslenmiş bir hac bulunmaktadır. Hz. İsa’nın saçı ve sakalı kızıldır. Yanında ise Vaftizci Yahya bulunmaktadır.
Fresklerin Betimleme Şekilleri
Düz zemin üzerine yapılan fresklerin kalıcı olması için bazı adımlar atılmaktadır. Öyle ki bu ıslak sıva üzerine işlenmesi ile başlanan, kireç suyunda eritilen boyalar ile süslenen duvarlara resim yapma tekniği olarak tanımlanabilir. En uygun fresk yapımı sayesinde resmedilen betimlemeler uzun süre kalmaktadır. Öyle ki bu betimleme ve resimler belge niteliği taşırken burası hakkında bilgiler vermektedir.
Kapadokya kiliseleri ile manastırlarına yapılan fresklerde teknik, içerdiği dini sahneler ve üsluba göre ele alınarak bir dizi bilgiye ulaşılmaktadır. Kapadokya freskleri 18 farklı sahne ile betimlenmiştir. Betimlemelerin kaynağını ise Tevrat, İncil ve Aporif olarak sıralamak mümkündür. Farklı sahneler olmasına karşın Kapadokya fresklerinde betimlenen başlıca sahneler şunlardır.
- Hz. İsa’nın Çarmıha gerilişi
- Son Akşam Yemeği
- Anastasis
- Yahuda’nın İhaneti
- İbrahim’im Misafirperverliği
- Kadınlar mezar başında, havariler kutsanması ve görevlendirilmesi
- Meryem’e Müjde
- Üç Müneccim Kral
- Beytüllahim’e Yolculuk
- Hz. İsa’nın Doğumu
- Fırında Üç İbrani Genç
- Lazarus’un Dirilişi
- Vaftiz
- Göğe Yükseliş
Kapadokya’da bulunan kilise fresklerinin boyama tekniği düz zemine sahip olması nedeniyle biraz farklı olmuştur. Boyama için alçı, kum ve saman karıştırılmıştır. Isı ve neme karşı dayanıklı olmuştur. Bununla birlikte çok ucuz bir boyama tekniğini oluşturmaktadır. Buralardaki mağaralar daima nemli olmuştur. Bu sayede yaş sıvaya ihtiyaç duyulmadan direk duvarlara yapılmıştır. Burada kiliselerin camları küçük tutulmuştur. Bu sayede içeriye ışık çok az girmiş ve böylelikle fresklerin çizgileri günümüze kadar gelmiştir.
Kapadokya Freskleri çiziminde kalıpların kullanıldığı düşünülmektedir. Zira serbest çizgiler olmaması ve resimlerin standart olması bunu göstermektedir. Bölgenin tarihi ve yaşanmışlıkları ile geçmişini yansıtan bu freskler aynı zamanda Bizans ve Hıristiyanların sanat eserlerini sunmaktadır.
Kapadokya Fresklerin Nasıl Korunmaktadır?
Fresklerin kaybolmasında en büyük neden ışıktır. Işıkla temas eden resimler ve renkler zamanla kaybolmaktadır. Bunun için ışık en az seviyeye indirgenmiştir. Zira döneminde de küçük pencereler oluşturulmuş ve ışık alanı azaltılmıştır. Göreme’de bulunan Karanlık Kilise en az ışık alan yerlerden biridir. Öyle ki az ışık alması nedeniyle buraya Karanlık Kilise ismi verilmiştir. Bu sayede freskleri ve renkleri günümüze kadar gelmiştir.
Kapadokya ile özellikle Karanlık Kilise fresklerinin korunması büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda kiliseye ziyaretler sınırlı tutulmaktadır. Ziyaretçi içeride en fazla 3 dakika kalabilmektedir. Bunun yanında insan nefesinin vereceği zararı en aza indirgemek için buraya 15 kişi alınmaktadır. Daha fazla ziyaretçi alınması yasaktır. Böylelikle nefesin dahi zararı önlenmeye çalışılmaktadır.
Göreme Milli Parkına giriş ücretlidir. Bu ücreti ödedikten sonra Karanlık Kiliseyi’de görmek isterseniz yarıca ücret ödemesi yapmak zorundasınız. Milli parka giriş ücreti 300 TL’dir. Karanlık Kilise giriş ücreti 100 TL olarak alınır. Yani kilisedeki freskleri görebilmek için 400 TL ödeme yapmak zorunda kalınmaktadır. Ancak içerideki muhteşem sanat eserleri için bu bedel dahi çok azdır. Zira dünyada eşi benzeri olmayan güzellikleri, özellikleri ve kültürel yapısı bulunmaktadır.
Kapadokya freskleri ile Karanlık kilisenin korunması için ayrı özel bir ışıklandırma kullanılmaktadır. Bu sayede freskler zarar görmemektedir. Aynı zamanda ziyaretçilere fotoğraf çekimi imkanı verilmiş olmasına karşın flash ışığı yasaklanmıştır. Zira çok güçlü ışığı sahip fotoğraf makinesi flaşları büyük zarar vermektedir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı bölgedeki kiliselerde bulunan fresklerin korunması için başlattığı çalışmanın tarihi 1973 yılına kadar uzanmaktadır. 1981 yılından sonra ise fresklerin sağlamlaştırma ve korunması amaçlanmıştır. Özellikle Karanlık Kilise freskleri tüm dünyada önemli olan eserler arasında yer almaktadır. Kapadokya Freskleri güzelliği, özelliği ve kültürel zenginliği ile tüm dünyanın gıpta ile baktığı varlıkları oluşturmaktadır.